انگار هیچ کس با آنچه مقابلش درحال رخ دادن است ارتباطی برقرار نکرده و هیچ یک از حاضران، ماجرا را مستقیم با چشم های خودش نمی بیند. همه زل زده اند به صفحه گوشی هایشان و تصاویری را فقط از دریچه دوربین گوشی تلفن همراهشان می بینند. همان تصاویری که قرار است به دیگران هم نشان دهند و بگویند «بله، ما هم هستیم».

حتماً جایزه اش هم می شود به به و چه چه لایکی. تصاویری که با گوشی ها برداشته می شوند تا دست به دست شوند همیشه هم از یک ماجرای عمومی و آشکار نیستند. گاهی وقت ها دوربین ها پا را از گلیمشان دراز تر می کنند و از حریم خصوصی دیگران رد می شوند.

پدیده ای تلخ که فراگیر شدنش بسیاری را نگران کرده و برایش دنبال راه چاره هستند. راه چاره ای مانند آنچه دکتر کامبیز نوروزی حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری در صفحه شخصی فیسبوکش آن را مطرح می کند، برای مبارزه با عملی که مصداق بارز تجاوز به حریم خصوصی افراد است: بعضی فیلم ها لحظات پایانی زندگی را نشان می دهند.

بعضی هم در اتاق های عمل از عمل جراحی بیمار بی خبر گرفته شده اند. اتاق های بیماران در بیمارستان ها کاملاً حریم خصوصی اند. علاوه بر این چهره و صدای بیماران هم حریم خصوصی آنهاست. خصوصاً شرایط نامعمول بیمار باعث می شود این نوع فیلمبرداری ها از جهت نقض حریم خصوصی بسیار غیراخلاقی تر شوند.

 فناوری های نوین اطلاعات را نباید وسیله ای برای نقض حریم خصوصی اشخاص و تجاوز به آن قرار داد و شاید کسانی که شروع به چنین رفتارهایی می کنند از زشتی کار خود آگاه نباشند.» اما راه حل پیشنهادی برای ترویج قباحت و زشتی تجاوز به حریم خصوصی دیگران این است که این فیلم ها به صورت گسترده تقبیح شوند: «این کاری است که همه می توانند انجام دهند. هم از بازنشر فیلم ها خودداری کنند و هم ناشران و هم بینندگان را تقبیح کنند.»

اما چه شد که تکنولوژی در چند سال اخیر رسالت اصلی خود را گم کرده و به خدمت گوشی به دست هایی درآمده که حریم و غیر حریم نمی شناسند.

دکتر علی گرانمایه پور استاد علوم ارتباطات، این موضوع را از چند جهت مورد بررسی قرار می دهد: «نزدیک 10 سالی می شود که گجت ها جای خودشان را بین مردم ایران پیدا کرده اند و استفاده مردم از تجهیزات ارتباطی رو به رشد است. از طرفی تکنولوژی ها هم رو به پیشرفت هستند مثلاً گوشی های تلفن همراه تا چندی پیش قابلیت بالایی نداشتند و نهایت استفاده مصرف کنندگان در ارسال اس ام اس و مکالمه بود، اما در حال حاضر گوشی ها بسیار پیشرفته شدند.

بویژه گوشی های نسل سوم و چهارم که قابلیت های زیادی دارند. فیلمبرداری، عکسبرداری و... به موازات این پیشرفت های تکنولوژی، استفاده از شبکه های اجتماعی بویژه شبکه های تلفن همراه مثل وایبر و واتس اپ و تانگو هم گسترش یافتند و تقریباً مورد استفاده اکثر افراد جامعه هستند تا جایی که افراد مشهور مثل هنرپیشه ها و خواننده ها را هم به استفاده از خود ترغیب کرده اند.

همه این ها تا اینجا امری عادی است و این پیشرفت ها در همه جوامع صورت گرفته اما مشکل از آنجا شروع می شود که فیلمبرداری و عکسبرداری از «هر» حادثه ای تبدیل می شود به یکی از سرگرمی های رایج در بین مردم. از زد و خورد خیابانی وصحنه یک تصادف فجیع گرفته تا لحظه مرگ و جان دادن یک خواننده.»

تکنولوژی منهای اصول اخلاقی

پدیده هایی هستند که استثنایی اند و ذاتاً جذابیت دارند و برداشتن عکس و فیلم از آنها کاملاً طبیعی است و جالب اما وقتی این موضوع در بین مردم جامعه به یک عادت رایج تبدیل می شود بسی جای تأمل و نگرانی دارد چراکه حریم خصوصی دیگران زیر پا گذاشته می شود و دیگر هیچ مرزی برای مسائل شخصی دیگران وجود ندارد. در ماشینتان نشسته اید و بدون آنکه بدانید یک نفر از شما فیلم می گیرد. از حالت ها و حرکاتتان یا از مکالمه خصوصی تان با شخصی دیگر.

به گفته دکتر گرانمایه پور بر طبق آمار رسمی در اتحادیه اروپا بیش از 450 میلیون نفر کاربر تلفن همراه وجود دارد و تعداد آنها بسیار بیشتر از کاربران ماست. حالا تصور کنید چنین جمعیتی بخواهند مدام حریم های خصوصی را رد کنند و از همه چیز عکس و فیلم تهیه کنند، فاجعه رخ می دهد. پس دلیل این مسأله در بین افراد جامعه ما این است که ما تکنولوژی را به دست آورده ایم اما رعایت اصول اخلاقی را فرا نگرفته ایم: <جوامع شرقی و در حال توسعه به شکل عمده استفاده کننده هستند و به دلیل عجله ای که در استفاده و عقب نماندن از جوامع پیشرفته دارند قبل از استفاده هیچ آموزشی نمی بینند.

توزیع کنندگان فقط می خواهند تا می توانند بفروشند و مصرف کننده ها هم تا می توانند استفاده کنند. تا به حال شده که در همه تبلیغات سیم کارت و آگهی های گوشی تلفن همراه یک کلیپ یا بنر آموزشی باشد و آداب استفاده از آن وسیله به مردم یاد داده شود؟ خیر. چراکه وارد کننده همواره تفکر بازاری و درآمدی دارد و به چیز دیگری نمی اندیشد.»

خبرنگار شهروندی حد و مرزی دارد؟

عده ای هستند که با این حرف ها مخالفند و این کار ها را در حیطه خبرنگار شهروندی می دانند اما به اعتقاد این استاد ارتباطات، عده ای که این نظر را دارند بهتر است بدانند خبرنگار شهروندی یعنی پرداختن به حوادث و رویدادهایی که از چشم دورمانده نه بر ملأ کردن حریم شخصی دیگران.

البته خیلی وقت ها هم اتفاقی جلوی چشم همگان رخ داده اما خبرنگار شهروندی چنان مشغول برداشتن فیلم وعکس بوده که یکی پیدا نشده محض رضای خدا به یاری حادثه دیدگان بشتابد یا با اورژانس و آتش نشانی تماسی بگیرد اما این ماجرا جامعه را به کدام سمت و سو می برد؟

آنطور که دکتر گرانمایه پور می گوید: این موضع به از هم گسستگی جامعه منجر خواهد شد؛ چرا که هر چه ورود افراد به حریم های خصوصی یکدیگر بیشتر شود یا با عادت های جمعی غلطی که دارند بیشتر خسارت های جبران ناپذیر به بار آورند بیشتر از هم فاصله می گیرند و از هم دور می شوند.

مثلاً من به عنوان یک استاد وقتی نمی دانم وقت درس دادن چه کسانی یواشکی مشغول ضبط صدا هستند دیگر نمی توانم راحت با دانشجوهایم ارتباط برقرار کنم و از گفتن خیلی از حرف های خودمانی امتناع می کنم چون حریم خصوصی من در حال تهدید است. این یعنی فاصله افتادن و شکاف بین آدم های جامعه.

این موضوع در جلسات محرمانه و خصوصی هم صدق می کند. از قرار گرفتن فایل های صوتی محافل سیاسی روی سایت ها گرفته تا محافل و میهمانی های خصوصی.

 نام این پدیده را اپیدمی، سندروم، آنومی یا هر چه بگذاریم بر می گردد به روحیه تجسس و کنجکاوی افراد یک جامعه که گاهی از حد فراتر می رود و به فضولی تبدیل می شود.

سلفی با میت!

اما استفاده از قابلیت عکسبرداری و فیلمبرداری تلفن همراه ها تنها به خبرنگار شهروندی و فیلمبرداری از «هر» چه که در حال رخ دادن است محدود نمی شود. یکی از قابلیت های تازه کشف شده این گوشی ها که تب داغ آن در فیسبوک و اینستا گرام و دیگر شبکه های اجتماعی روز به روز فرا گیر تر می شود گرفتن عکس های سلفی است.

 عکس هایی درکنار فرد در حال مرگ یا حتی از زیر جنازه ای که یک سر تابوتش روی شانه های همان کسی است که دارد با تابوت سلفی می گیرد. سلفی هایی که معلوم نیست برای ثبت لحظه ها برداشته می شوند یا دلایل دیگری پشتشان است. دلایلی مانند کسب اعتبار مجازی و قلابی برای حضور در یک مکان خاص یا بودن با افراد خاص و کسب افتخارات مجازی.

دکتر محسن اکبرپور، روانشناس اجتماعی درباره بروز این رفتارها می گوید: «گاهی سوق یافتن افراد به سوی یک ارزش واحد و مشترک به حدی مهم می شود که حتی ارزش های قبلی یک جامعه مثل آداب مراسم تشییع تحت الشعاع قرار می گیرد و دگرگون می شود.» حالا آن ارزش مشترک چیست که به خاطرش آداب زیر پا گذاشته می شوند؟

از نظر این روانشناس اجتماعی، کسب افتخارات مجازی در حال حاضر برای عده ای به یکی از ابزارهای شناخت شخصیت افراد تبدیل شده و اگر تا چندی پیش ملاک های دیگری مثل فلان لباس برند و فلان رستوران مشهور و فلان ماشین یکی از ابزارهای ارضای شهوت خودنمایی برخی جوانان بود، الان اعلام حضور در برخی اماکن و مراسم خاص و داشتن عکس های متنوع از این مراسم و تشویق دوست های مجازی، یکی دیگر از ابزارهای ارضای حس برتری جویی برخی از افراد است.

در واقع این موضوع افراد را به سمت داشتن شخصیت های نمایشی پیش می برد. عشق گرفتن تأیید و تشویق دیگران جمعیت را گوشی به دست کرده. جمعیتی که هم می خورند و گوشی به دست ازهم خوردن دست جمعی خودشان فیلم می گیرند. فیلم هایی از پس کله آنکه یک قدم جلوتر در حال هم خوردن است. بی خودی وبی دلیل...