شیخ صدوق می نویسد: «اعتقاد ما درباره سؤال قبر این است که حق است و ناچار به پذیرش آن هستیم».
از رخدادهاى مهم و حتمى عالم برزخ سؤال دو فرشته «نکیر» و «منکر» است. از روایات و گفتار متکلمان اسلامی بر می آید که سؤال نکیر و منکر حقیقتی غیر قابل انکار است. شیخ صدوق در این باره می نویسد: «اعتقاد ما درباره سؤال قبر این است که حق است و ناچار به پذیرش آن هستیم».1

روایات در این باره فراوان اند؛ از جمله امام جعفر صادق(ع) فرمود: «هر کس سه چیز را انکار کند از شیعیان ما نیست: معراج، سؤال قبر و شفاعت».2 همچنین نقل شده است: امام سجاد(ع) در هر جمعه در مسجد رسول خدا(ص) مردم را موعظه می فرمود و از جمله مواعظش این بود: «اى فرزند آدم! اجل تو سریع ترین چیزها به سوى تو است و نزدیک است تو را دریابد و ملک الموت روح ترا قبض کند و به سوى منزلِ تنها بروى، پس روح ترا به سوى تو برگردانند و منکر و نکیر براى سؤال و امتحان سخت تو بیایند همانا اول چیزى که از تو سؤال کنند از دین تو است که به آن معتقد بوده اى و از کتاب تو است که آن را تلاوت کرده و از امامی است که ولایت او را اختیار نموده و می پرسند از عمر تو که در چه چیز فانى کردى و از مال تو که از کجا کسب، و در چه راه مصرف نمودى، پس عذر خود را بگیر و براى جواب آماده شو».3

درباره کیفیت و چگونگی سؤال در قبر -مانند این که به چه زبانی صحبت می کنند- چیزی صریحی در روایات بیان نشده است، اما به طور اجمال باید گفت:

1. برخی معتقدند که در قبر از هر شخصی، با زبان اصلی آن شخص سؤال و جواب خواهد شد.4 حتی اگر این نظریه را نپذیریم ولی مسلم است که این گفت وگو به شیوه ای انجام خواهد شد که درک متقابل وجود داشته باشد.

2. گروهی نیز احتمال داده اند که سؤالات قبر به این صورت نیست که با زبان و الفاظ مادی از ما بپرسند، پروردگار و پیامبر تو کیست و ما اسم آن را بگوییم، بلکه در عالم قبر قوای مثالی انسان به کار می افتد؛ یکی از مهم ترین چیزهایی که به کار می افتد حافظه مثالی انسان است، و وقتی حافظه مثالی به کار می افتد تمام زندگی شخص و باورهایی از اعماق وجود انسان پیش چشم او می آید. و وقتی این دو ملک از انسان ها سؤال می کنند، می خواهند آن چیزی که در عمق وجود آنها در مورد خدا شکل گرفته است، را بدانند.

به دیگر سخن؛ در قبر، زبان حال وجود دارد، نه زبان قال، چنانچه در روایات به این مطلب اشاره شده است، پیامبر خدا(ص) می فرماید: «هنگامى مرده در قبر گذاشته می شود، قبر به او می گوید: واى بر تو اى فرزند آدم! چه چیزى تو را نسبت به من فریب داد؟ آیا نمی دانى من سراى فتنه، سراى تاریکى، سراى تنهایى و خانه کرم هایم، چه چیزى تو را نسبت به من مغرور کرد؟ که تو با آرزوهاى بسیار و کبر و تلاش زیاد بر روى من خرامان می گذشتى، در این موقع اگر مرده از اهل صلاح باشد، گوینده اى بر قبر پاسخ می دهد که: چه می گویى؟ اگر امر به معروف و نهى از منکر کرده باشد، گور می گوید: من در این صورت سبزه زارى می شوم و تن او نورى می شود و روح او به سوى خدا بالا خواهد رفت».5 امام صادق(ع) فرموده است: «قبر را در هر روز گفتارى است، می گوید: من خانه غربتم، من خانه وحشتم، من خانه کرم هایم، من قبرم، من مرغ زارى از مرغ زارهاى بهشت و یا حفره اى از حفره هاى آتشم».6

3. ممکن است گفته شود: سؤال و جواب با گوش و زبان همین بدن است، ولى در ظرف عالم دیگر، نه در این عالم مادی. و این که گفتیم: در بدنِ مثالى است، منافى این سخن نیست. توضیح این که؛ روح انسانى، جوهرى است مجرّد و غیر از روح حیوانى است و به مردن انسان فانى نمی شود، بلکه تنها علاقه تدبیرى و تصرف او از این بدن عنصرى قطع می گردد، بنابراین، مانعى ندارد که لذائذ و آلام وارده بر این بدن را درک کند و با اهل و اولاد خود تکلم نماید و عملیاتى که نسبت به بدن او می شود ببیند و سخنانى که در این باره گفته می شود بشنود و همراه بدن خود حرکت کند، اما نه به این زبان و چشم و گوش و دست و پا و سایر حواس ظاهرى بلکه با مردن، ادراکات روحى شدیدتر می شود و بدون این آلات امور را درک می کند.7

باشگاه خبرنگاران